Een basaltwoord is een woord dat innerlijk tegenstrijdig is. De naam is ontleend aan het woord basalt: bas-alt. Voorbeelden van basaltwoorden zijn volledig, vuurwater en staren.
In Opperlandse taal- & letterkunde is een lijst te vinden die volgens de auteur compleet is. Desalniettemin is hij dat niet. De volgende woorden staan niet op de lijst van Battus:
-
- koperdief (@Vorkbaard)
- tweeën (@Vorkbaard)
- drieën (@Vorkbaard)
- dimlicht, poepies, wortelloof (Eric via @esssie31)
- tweederde (@Abeljasses)
- leerstof (@Vorkbaard)
- bekerglas (@esssie31)
- motorfiets (@Tikkeltjes)
- vliegenval (Eric via @esssie31)
- kruisboog (@esssie31)
- evenlang (@mhazelaar)
- loopfiets (@Abeljasses)
- relatie (Eric via @esssie31)
- hopsake (@McSchee) (hop maar ook sake)
- vraagstelling, voorpost, bovenlaag (@twoerd)
- huurkoop (@prei_pot)
- traplift, eentweetje (@T_Fitzright)
- zitstand (@keesvanvuuren)
- ligstand (@PuurAva)
- Antieknieuws (dat is wat @newslock_antiek brengt)
- lachtraan (@esssie31)
- rechthoek (@Henk_de_Groot)
- stalig (@bami)
- waterkant, waterstof (@Wouter1898)
- waterlander (waterland stond al in de originele lijst maar waterlander overtreft dat natuurlijk) (de tamelijk briljante @Rovalo57)
- live-opname (H. Verstappen in de comments)
- startklaar, startend (@plagvreugd)
- eikels (@mhazelaar)
- Burger King (@Vorkbaard)
- Valkuil (@pluisbaard)
- Bahrein (@PuurAva)
- Plofkraak (@Cookie_veD)
- Halfgans (K. Van P. in de comments)
- Houtstaal (Kristof Van Pottelbergh in de comments)
- Motorfietswagen (Zjeraar in de comments)
- Standaard (nature/nurture… ‘t is je stand, of je aard) (@JoostTel)
- Ordetroep (@Vorkbaard)
- Zometeen (@Wouter_Pieterse)
Ter referentie volgt hier de lijst met basaltwoorden uit Ot&l.
| aankomstvertrek aapmens achterstevoren afstijg alleen alsdan androgyn Anita Anna atoomsplitsing autobus balzak basalt bergdal binnenstebuiten bitterzoet bitterzout bolknak bolster bolvlak boosaardig broekrok bijzonder doodlopend droefgeestig duffel eenieder eenzaam elkeen flauwhartig |
flauwzoet gasolie gaswater gemeengoed gemeenschappelijk geneeslijk geniepig (Engels) Gentbrugge gezeik (drie delen) gistermorgen glaswol grondlucht grondwater herder hetze hetzij hierheen hoezo hollebolle Gijs hómaren hondmens horen iedereen inex (xr) inuit (eij) jeu kalief keileem klapzoen knielende |
knoeigoed Komrij kortom Kousbroek kruiphol kruispunt kruizemunt kuilbult kussenslopen kwaadaardig lafhartig Landsmeer leedvermaak loofden lorrengoed losvast maanaarde manwijf Meander meermin meesterknecht menu middernachtzon moedermaagd monopoly morgenmiddag morgenavond niet-dodelijk nogal onderop |
ondersteboven opengesloten opvallend oudheden paardmens pianoforte plasdrank plusminus polymeer Potgieter prullengoed rampzaligheid rechtgebogen reuma reut (muzikaal) reuze reuzendwergen reuzeklein schemerdonker slangenmens snoepgoed snorkelen staakactie stabal staren stilleven stopgaren (drie delen) stukgoed sukkeldraf terugweg |
toendra topdiepte trekstoot vakantiewerk verdichter vertegenwoordig volledig volop vuilaardig vuurwater waarschijnlijk (drie delen) waterbrood watergas waterijs Waterland welnee werklui werkstaking wezenlijk wolfram wreedaardig wijze IJsbrand ijswater ijzerhout Zeeland zeemeermin (drie tegendelen) zoetzuur zuurzoet zwartwitfoto |
Wat vinden jullie van de woorden onderontwikkeld en live-opname?
Ik ben de jury niet ;) Onder en ontwikkeld (of zie ik iets over het hoofd?) zijn volgens mij geen tegenstelling. Live en opname daarentegen wel. Volgens mij heb je er een gevonden \o/
Ik denk dat “ondertussen” ook wel een basalt-woord is. “Intussen” misschien ook, maar twijfelachtiger dan “ondertussen”.
En verder de beestenboel “zebrapad”.
Pingback: De wraak van Vondel | Harm Klifman
En zijn getallen basaltwoorden? Zestien? Eenentwintig
Hm, misschien, maar ik ga ze er niet tussen zetten want dan zou de lijst oneindig lang worden.
Ik zat te denken aan dwerggroei en looplicht
Wat zijn daar de tegenstellingen in?
Een halfgans is een basaltwoord.
Voor de niet-ornithologen: een watervogel die qua formaat tussen een eend en een gans zit.
Goed werk, en bedankt voor je uitleg. Ik heb ‘m toegevoegd!
Nog eentje die ik ontbreek in de lijst: houtstaal.
Bedrijven die parketvloeren leggen, geven hun klanten houtstalen mee om hun keuze te maken.
Toegevoegd, met dank :)
En deze: pietzak.
In Vlaanderen noemt men een gelukzak ook wel een pietzak.
Geen idee of dit woord Van Dale al heeft gehaald, maar de gemiddelde Vlaming kent de betekenis van dit woord wel.
‘Gelukzak’ is ook een Vlaams woord ;) Maar waarin zit de tegenstelling?
Oei, ik dacht dat ‘piet’ ook in Nederland gebruikt werd als alternatieve benaming voor het mannelijk lid.
Ik hoef verder geen tekening te maken van de tegenstelling tussen piet en zak? :)
Volgens mij is halfgans geen basalt-woord (half is niet het tegenovergestelde van gans). Of mogen halfgod en halfaap ook? Snoepgoed (nota bene van Battus zelf) lijkt mij om dezelfde reden niet correct. In plaats daarvan zou ik de suggestie ‘snoepfruit’ willen doen.
Er zijn er overigens meer die mij twijfelachtig voorkomen. Middernachtzon? Een zon is een hemellichaam; middernacht een tijdsdeel. Gevoelsmatig gaan ze niet samen, maar zijn ze daadwerkelijk innerlijk tegenstrijdig? In dat geval zou ‘dwerggroei’, zoals geopperd door een poster hierboven, denk ik ook geaccepteerd mogen worden. Waar precies leg je dan de grens?
Ten slotte nog een aanvulling van drie delen: ‘motorfietswagen’ (te vinden in het Groene Boekje online).
‘Gans’ is in de zin van ‘helemaal’ wel een tegenstelling van ‘half’, of in ieder geval heel erg anders. De andere woorden die twijfelachtig zijn, zijn vaak van Battus zelf. Zijn criterium is pretmaximalisatie en daar valt best wat voor te zeggen natuurlijk ;) Mijn criterium is wat strenger, maar ik ben de jury niet!
Dankjewel voor de aanvulling :)
Lawaaidoof
Een haarpluim.
Vooral gebruikt om dieren te beschrijven (lynx, caracal, maar ook vlinders en bijen).
Een caracal “onderscheidt zich, evenals de lynx, (…) door een haarpluim op de punten zijner ooren.” (Winkler Prins, editie 1870)
Ook de huidige wikipediapagina van de caracal vermeldt de zwarte haarpluimpjes.
En ook deze: wisselbaar
wissel = een waardepapier
baar = cash, contant geld
Nog een paar basalten:
– goudkoper: iemand die belegt in goud
– zeekust
– zandsteen
– duimel: 1e p. enk. van duimelen = iets met nadruk aanraken – duim en el zijn twee oude lengtematen, een korte (duim) en een langere (el)
Toplaag, zandsteen
Startend
Start en end (van een traject of een race of zo)
meermin?
Die staat in de lijst. #tjongejongejonge
Maar wat te denken van ‘werkpauze’ en ‘luiwerk’?